مینای دندان ، از فرسایش تا ترمیم

هر آنچه باید از مینای دندان بدانید؛ از فرسایش تا ترمیم مینای دندان

مینای دندان چیست؟

دندان های انسان دارای یک سطح سخت در خارج از خود هستند که به این لایه باریک مینای دندان (tooth enamel) می گویند. این پوسته سخت به عنوان مستحکم ترین بافت در بدن انسان ها شناخته می شود تا به خوبی از دندان آن ها محافظت کند. مینای دندان کل سطح تاج را پوشش می دهد؛ تاج دندان به آن ناحیه ای گفته می شود که در خارج از لثه ها قرار دارد و قابل رویت است.

از آن جایی که مینای دندان شفاف است، می توانید نور و اشعه آن را در این ناحیه مشاهده کنید. اما بخش اصلی از هر دندان که به آن عاج دندان (Dentin) می گویند، تعیین کننده این نکته است که رنگ دندان شما چیست؛ سفید، خاکستری، مایل به زرد و سفید کم رنگ.

گاهی اوقات برخی نوشیدنی ها نظیر قهوه، چای، کولا، شراب قرمز، آب میوه ها و همچنین سیگار می توانند بر روی مینای دندان شما لکه هایی به وجود آورند. ملاقات مرتب دندانپزشک در مطب و داشتن جلسات پالیش و جرم گیری می تواند به تمیز کردن سطح دندان از این لکه ها و سالم نگه داشتن دندان ها کمک شایانی کند.

کارکرد اصلی مینای دندان چیست؟

مینای دندان کمک می کند تا دندان شما نسبت به کار های روزمره نظیر جویدن، گاز زدن، فشار دادن و کشیده شدن روی هم در امان باشد و آسیبی به آن وارد نشود. با این که مینای دندان یک محافظ قوی برای این عوض حساس از بدن است، امکان ترک خوردن و یا لب پر شدن آن وجود دارد. یکی دیگر از کارکرد های مینای دندان، دور نگه داشتن آن از دماهای دردناک بالا و پایین و همچنین برخی مواد شیمیایی است.

برخلاف استخوان هایی که در بدن میشکنند و خود بدن می تواند به صورت طبیعی آن ها را ترمیم کرده و جوش دهد، اگر یک دندان بشکند و یا لب پر شود، این آسیب دیگر برگشت پذیر نیست و تا آخر عمر وجود خواهد داشت. از آن جایی که مینای دندان هیچ سلول زنده ای در خود ندارد، بدن نمی تواند به شکل طبیعی شکستگی یا لب پر شدن آن را ترمیم کنند.

چه چیزی منجر به فرسایش مینای دندان می شود؟

فرسایش مینای دندان زمانی اتفاق می افتد که مواد اسیدی کم کم با مرور زمان بر روی آن تاثیر گذاشته و آن را تضعیف کنند. فرسایش مینای دندان می تواند علل مختلفی داشته باشد که از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره داشت:

• مصرف افراطی نوشیدنی های گازدار و شیرین ( این نوشیدنی ها دارای سطح بالایی از اسید فسفریک و سیتریک هستند)
• انواع آب میوه ها ( برخی از اسید های موجود در آب میوه ها به نسبت اسید باتری نیز قوی تر هستند و قدرت فرسایش بالاتری دارند)
• خشکی دهان و یا کمبود گردش بذاق دهان (زروستومیا)
• رژیم غذایی ( بالا بودن سطح شکر و نشاسته مصرفی افراد)
• بیماری رفلکس اسید (GERD)
• مشکلات دستگاه گوارش
• دارو های مختلف ( آسپیرین یا آنتی هیستامین ها)
• ژنتیک ( مشکلات و بیماری های ارثی)
• فاکتور های محیطی ( فرسایش، اصطحکاک، استرس و خوردگی دندان)

فاکتور های محیطی که منجر به فرسایش مینای دندان می شوند چه هستند؟

فرسایش، اصطحکاک، استرس و خوردگی دندان ( و یا هرگونه ترکیبی از این فاکتور ها) می توانند منجر به فرسایش سطح بیرون دندان ها شوند. از جمله عبارات و اصطلاحات تخصصی تر جهت تشریح این مشکلات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فرسایش (Attrition): این همان برخورد یا اصطحکاک طبیعی بین دندان ها درون دهان است و زمانی رخ می دهد که شما دندان های خود را به روی هم می کشید، مثلا در حین خواب که به این مشکل بروکسیزم (bruxism) می گویند.
• سایش (Abrasion): این مورد همان فرسایش و از بین رفتن فیزیکی سطح بیرونی دندان ها است و زمانی رخ می دهد که فرد خیلی با شدت مسواک می زند، به خوبی نخ دندان نمی کشد، اشیاء سخت را گاز می زند (به عنوان مثال ناخن ها، در بطری ها، قلم، یخ و …) و یا تنباکو را میجود.
• اَبفرکشن (Abfraction): این مورد در اثر اصطحکاک دندان ها در حین داشتن استرس رخ می دهد.
• خوردگی: (Corrosion): این مورد به شکل شیمیایی رخ می دهد آن هم زمانی که مواد اسیدی موجود در برخی مواد دارویی نظیر آسپیرین، ویتامین C، غذاهای دارای سطح اسید بالا، بیماری رفلکس اسید و استفراغ مکرر در اثر مصرف الکل یا پرخوری به سطح دندان برخورد می کنند.

جدیدترین یافته های پژوهشی نشان می دهند پرخوری یکی از علل بروز فرسایش و ساییدگی مینای دندان و همچنین پوسیدگی دندان ها به حساب می آید. بولیمیا یا همان پرخوری یک مشکل در حوزه غذا خوردن و تغذیه است که با استفراغ مکرر نیز همراه است. این بالا آوردن و تهوع یک منبع اصلی از مواد اسیدی است. استفراغ مکرر افراد منجر به فرسایش مینای دندان شده و در نهایت فرد با مشکل پوسیدگی مواجه خواهد شد.

بذاق دهان در سالم و مستحکم نگه داشتن دندان های فرد نقش بسیار کلیدی دارد. بذاق دهان نه تنها می تواند سلامت بافت های بدن را افزایش دهد، بلکه با پوشش دندان های فرد از کلسیم و دیگر مواد معدنی ، می تواند از مینای دندان محافظت کند. همچنین بذاق دهان می تواند مواد فرساینده و مضر نظیر اسید را حل کرده، مواد ضائد و اضافه را از درون دهان حذف کند و مواد محافظ و تقویت کننده جهت مبارزه با باکتری ها و بیماری را افزایش دهد.

در یک دهان سالم، بذاق دهان سرشار از کلسیم به قوی تر شدن دندان ها کمک شایانی می کند، حتی اگر شما نوشیدنی های اسیدی و آب میوه مصرف کنید. با این حال زمانی که زیادی روی کنید و نوشیدنی یا غذاهای اسیدی زیادی را وارد بدن کنید، پروسه تقویت دندان ها دیگر اتفاق نخواهد افتاد یا تضعیف می گردد.

آیا پلاک می تواند منجر به فرسایش مینای دندان شود؟

پلاک رسوب چسبناکی است که از بذاق دهان، تکه های غذا، باکتری ها و دیگر مواد درون دهان تشکیل می شود و بر روی دندان ها رسوب می کند. پلاک می تواند بین دندان های شما شکل گرفته و یا وارد حفره های کوچک دندان های آسیاب شود. همچنین احتمال شکل گیری پلاک در اطراف نواحی پر کرده دندان ها و کنار خط لثه در جایی که دندان ها به لثه ها متصل می شوند نیز وجود دارد.

گاهی اوقات باکتری های موجود در پلاک می توانند ذرات باقی مانده غذا را به اسید تبدیل کنند. وقتی که این اتفاق رخ می دهد، اسید تولید شده در داخل پلاک شروع به از بین بردن مواد سالم و معدنی موجود در مینای دندان می کند. همین موضوع منجر به فرسایش مینای دندان و ایجاد حفره های ریز بر روی آن می شود. با گذر زمان این حفره های ایجاد شده بزرگ و بزرگتر می شوند.

نشانه های مربوط به فرسایش مینای دندان چه هستند؟

علائم و نشانه های مربوط به فرسایش مینای دندان می توانند متغیر باشند و این موضوع به مرحله ای که در آن قرار دارد بستگی خواهد داشت. از جمله برخی علائم مربوط به این موضوع می توان به موارد زیر اشاره داشت:

• حساسیت: برخی از غذاهای خاص (مثلا شیرینی) و دمای غذاهای مصرفی (خیلی گرم یا خیلی سرد) ممکن است منجر به ایجاد درد در مراحل اولیه فرسایش مینای دندان شود.
• تغییر رنگ: با گذر زمان و بیشتر شدن فرسایش مینای دندان و وقتی که عاج دندان بیشتری در معرض بیرون قرار بگیرد، احتمال دارد دندان ها به رنگ زرد در بیایند.
• شکستگی یا لب پر شدن دندان: با فرسایش و ساییدگی مینای دندان، لبه دندان های فرد سختتر، نا منظم و دندانه دار تر می شوند.
• حساسیت شدید و دردناک: در مراحل بعدی از فرسایش و از بین رفتن مینای دندان، دندان های فرد به دمای بالا و پایین و شیرینی ها به شدت حساس می شوند. ممکن است تکان خوردن دردناکی را احساس کنید که بسیار غافلگیر کننده است.

وقتی که مینای دندان فردی ساییده شده و از بین می رود، احتمال شکل گیری حفره های مختلف و همچنین پوسیدگی دندان های وی بالاتر می رود. وقتی که حفره های دندان و پوسیدگی وارد مینای دندان سخت شما می شود، دسترسی به بخش اصلی و داخل دندان فراهم می گردد.

حفره های کوچک ممکن است در ابتدا مشکلی برای دندان های شما ایجاد نکنند. اما این حفره ها با گذر زمان بزرگ تر می شوند و به ناحیه داخل دندان دسترسی پیدا خواهند کرد، آن ها می توانند بر روی فیبر های ریز عصبی تاثیر بگذارند و در نتیجه منجر به ایجاد یک آبسه یا عفونت بسیار دردناک شوند.

چگونه از فرسایش و از دست رفتن مینای دندان جلوگیری کنیم؟

برای این که از فرسایش مینای دندان جلوگیری کنیم و دندان ها را سالم نگه داریم باید حتما مرتب مسواک زده، نخ دندان بکشیم و دهان را به کمک فلوراید و دهان شویه های ضد عفونی کننده به صورت روزانه شست و شو دهیم. هر شش ماه برای معاینه کلی و جرم گیری دندان ها به دندانپزشک خود مراجعه کنید. همچنین می توانید موارد زیر را امتحان کنید:

• غذاهای بسیار اسیدی و نوشیدنی های اسیدی نظیر سودا های گاز دار، لیمو ها و دیگر میوه ها و آبمیوه های دارای سیتروس را از رژیم غذایی خود حذف کنید. پس از مصرف غذا و نوشیدنی های اسیدی بالافاصله دهان خود را با آب تمیز شست و شو دهید.
• برای نوشیدن نوشیدنی ها اسیدی حتما از یک نی استفاده کنید. نی می تواند نوشیدنی را به ناحیه پشتی از دهان شما هدایت کند و از برخورد آن به دندان ها جلوگیری به عمل می آید.
• حواستان به تنقلات باشد. مصرف تنقلات در حین روز می تواند ریسک بروز حفره بر روی دندان ها و پوسیدگی را بالا ببرد. تا چند ساعت پس از مصرف غذاهای دارای شکر و نشاسته زیاد، دهان فرد در حالت اسیدی باقی می ماند. از مصرف تنقلات خودداری کنید مگر این که امکان این را دارید که بلافاصله دهان خود را شست و شو داده و دندان ها را مسواک بزنید.
• از آدامس های بدون شکر در بین وعده های غذایی استفاده کنید. جویدن آدامس می تواند تولید بذاق دهان را تا ۱۰ برابر بیشتر از حد طبیعی کند. بذاق دهان به افزایش قدرت دندان ها کمک می کند و مواد معدنی لازم را فراهم می آورد. حتما از آدامس های بدون شکر به همراه زیلیتول استفاده کنید. این ماده می تواند اسید موجود در نوشیدنی و غذاها را کاهش دهد.
• در صورتی که بذاق دهان شما کم است یا با خشکی دهان دست و پنجه نرم می کنید حتما در حین روز مایعات بیشتری مصرف کنید.
• از یک خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید. فلوراید منجر به تقویت دندان ها می شود پس مطمئن شوید که در خمیر دندان شما وجود داشته باشد.

آیا امکان زیاد مصرف کردن فلوراید هم وجود دارد؟

بله چنین چیزی کاملا امکان پذیر است. در حالی که فلوراید  در جلوگیری از شکل گرفتن حفره های دندان و پوسیدگی تاثیر خوبی دارد، استفاده زیاد از این ماده نیز می تواند منجر به بروز فلوروسیس مینای دندان شود. این مشکل می تواند در کودکان اتفاق بیوفتد و مشکلاتی را در مینای دندان های آنان به وجود می آورد.

کودکانی که مشکل فلوروسیس مینای دندان دارند ممکن است فلوراید زیادی را وارد سیستم گوارش خود کرده و همچنین از آب حاوی فلوراید زیادی استفاده کرده باشند. همچنین قورت دادن خمیر دندان های حاوی فلوراید می تواند ریسک بروز فلوروسیس مینای دندان را تا حد زیادی افزایش دهد.

بیشتر کودکانی که با این مشکل مواجه می شوند، دارای شرایطی ضعیف هستند که دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. اما در برخی از موارد شدید، رنگ دندان ها کاملا تغییر می کند و امکان تمیز کردن آن ها بسیار سخت خواهد بود.

چگونه می تواند از دست رفتن مینای دندان را جبران کرد؟

درمان مربوط به این مشکل در افراد بستگی به علت اصلی آن دارد. گاهی اوقات از باندینگ های خاص دندانی استفاده می شود تا از دندان محافظت شود و زیبایی دوباره به خنده فرد برگردد.

اما اگر از دست رفتن مینای دندان شدید و جدی باشد، پزشک شما ممکن است استفاده از تاج و یا روکش ونیر را جهت پوشش دندان ها پیشنهاد کند. تاج دندان می تواند از بروز آسیب بیشتر برای دندان جلوگیری به عمل آورد.