نخ دندان وسیله ای است که بیشتر از سایر وسایل برداشت پلاک از سطوح پروگزیمال (بین دندانی )دندان ها توصیه می گردد. نخ دندان به صورت الیاف نایلونی با رشته های متعدد است که تابیده یا نتابیده ، باند شده یا باند نشده ، مومی یا غیر مومی و ضخیم یا نازک می باشد. نخ دندان مونو فیلامنت ( تک رشته ای ) که از مواد تفلونی ساخته شده اند توسط برخی افراد ترجیح داده می شود زیرا آنها صاف و یکدست بوده و پاره پاره نمی گردد.
مجموعه ای از عوامل فردی در انتخاب نخ دندان تعیین کننده است از قبیل : میزان محکمی تماس های دندانی ، زیری سطوح پروگزیمال ( بین دندانی ) و میزان تبحر بیمار. ولی برتری یک نوع محصول خاص در این انتخاب نقشی ندلرد. تحقیقات کلینیکی انجام شده ، تاکنون قادر نبوده اند که هیچ گونه تفاوت مهمی را در توانایی انواع مختلف نخ دندان ها به میزان مساوی خوب کار می کنند. در گذشته تصور می شد که نخ دندان های مومی یک لایه مومی بر روی سطوح پروگزیمال ( بین دندانی ) به جای گذشته و بنابراین در تجمع پلاک و بروز ژنژویت ( بیماری التهاب لثه ) دخالت دارند . ولی نشان داده شده که موم بروی سطوح دندانی باقی نمی ماند و همچنین بهبود در وضعیت سلامت لثه ای ارتباطی با نوع نخ دندان استفاده شده ندارد. بنابراین توصیه ارائه شده در بارهٔ نوع نخ دندان مصرفی بیمار ، باید بر اساس سهولت استفاده و علاقهٔ شخصی بیمار باشد.
روش استفاده از نخ دندان:
نخ دندان باید با سطح پروگزیمال از Line angle تا Line angle تماس پیدا کند تا آن را به صورت موثری تمیز کند. همچنین نخ دندان باید تمام سطح پروگزیمال را تمیز کند، نه این که فقط در نواحی اپیکال ( نواحی بین دندانی در ناحیه لثه ای ) نسبت به کنتاکت دندان ها ( نقطه یا سطح تماس دندان ها) لغزانده شود .
در ذیل،شرحی در مورد اصول اولیه استفاده از نخ دندان آماده است :
- با یک قطعه از نخ دندان که دارای طول کافی باشد تا بتوان آن را به طور محکمی در دست گرفت ، شروع کنید ، ۱۲ تا ۱۸ اینچ نخ معمولا کفایت می نماید. این قطعه ممکن است به دور انگشتان پیچیده شود یا این که دو سر آن ممکن است به صورت یک حلقه گره زده شود .
- نخ دندان را محکم بین انگشت شست و سبابه یا بین دو انگشت سبابه بکشید و آن را به آرامی از بین هر ناحیه کنتاکت با یک حرکت قوی عقب و جلو عبور دهید . نخ دندان را با فشار از ناحیه کنتاکت ( تماس دندانی )عبور ندهید ، چون ممکن است به لثه بین دندانی صدمه بزند . در حقیقت عبور دادن با قدرت نخ دندان در نواحی کنتاکت ایجاد شیارهای پروگزیمالی در لثه می نماید .
- وقتی نخ دندان به صورت اپیکالی ( به سمت ریشه یا به سمت لثه ) نسبت به ناحیه کنتاکت بین دندان ها قرار می گیرد ، آن را در اطراف سطح پروگزیمال یک دندان منطبق کرده و آن را به زیر لثه مارژینال (لبه لثه ) بلعزانید . نخ دندان را محکم در طول دندان به طرف ناحیه کنتاکت حرکت داده و سپس مجددا آن را به آرامی به داخل سالکوس ( شیار لثه ) برانید ، این حرکات بالا و پایین را چندین بار تکرار کنید. سپس نخ دندان را در امتداد لثه بین دندانی حرکت داده و همین کار را بر روی سطح پروگزیمال دندان مجاور تکرار نمایید.
- این کار را در تمام سیستم دندانی از جمله سطح دیستال آخرین دندان در هر کوادرانت (در هر سمت از فک بالا یا پاییین) ادامه دهید. وقتی که قسمت کارگر نخ دندان کثیف شده یا شروع به رشته شدن می کند از یک قسمت تازه نخ دندان استفاده نمایید.
عمل نخ دندان کشیدن می تواند با استفاده از یک وسیله نگهدارنده نخ دندان( floss hollder) آسانتر انجام گردد. اگر چه استفاده از چنین وسایلی می تواند وقت گیر تر از نخ دندان کشیدن با کمک انگشتان باشد ، ولی آنها می توانند برای بیماران فاقد مهارت های دستی و برای پرستاران بیمار آن عقب مانده و بستری که به آنها در تمیز کردن دندان هایشان کمک می کند مفید باشند.
یک floss holder باید دارای این خصوصیات باشد :
۱: یک یا دو محل انشعاب داشته باشد که به اندازه کافی برای محکم نگه داشتن نخ وقتی در نواحی کنتاکت سخت نفوذ می کند ، استوار باشد.
۲: یک مکانیزم نصب کردن ساده و موثر داشته باشد که نخ را محکم در محل نگه دارد. عیب این وسایل اینست که وقتی که نخ کثیف شده ویا شروع محل نگه دارد. عیب این وسایل اینست که وقتی که نخ کثیف شده یا شروع به پاره پاره شدن می نماید باید مجددا نخ به آن وصل گردد.
نخ نگهدار های ( floss holders) یکبار مصرف با نخ های از قبل نصب شده در دسترس بوده و ممکن است برخی بیماران مفید واقع شود . نتایج کلینیکی کوتاه مدت نشان می دهد که کاهش پلاک و بهبود در نتایج شاخص های مربوط به ژنژویت برای افرادی که جهت استفاده از وسایل نخ نگهدار یکبار مصرف آموزش دیده اند در مقایسه با نتایج شاخص ها در افرادی که برای استفاده از نخ دندان با کمک انگشتان آموزش دیده اند ، مشابه بوده است . وسایل استفاده از نخ دندان برقی نیز در دسترس هستند. این وسایل یک موی ( Bristle) منفرد دارند که یک حرکت دایره وار می کنند. نشان داده شده که این وسایل بی خطر و موثر بوده ولی در برداشت پلاک بهتر از نخ دندان کشیدن با کمک انگشت نمی باشد.
صرف نظر از این که از یک وسیله یا انگشتان استفاده گردد تثبیت یک عادت نخ دندان کشیدن در تمام زندگی هم برای بیماران و هم دندانپزشکان مشکل می باشد. در حقیقت، استفاده روزانه از نخ دندان در تمام دنیا به طور کلی کم است. اخیرا گزارش شده که تنها حدود ۸٪ از افراد ۱۲ تا ۱۶ ساله در بریتانیا ی کبیر به صورت روزانه نخ دندان استفاده می کنند که مشابه آمار دیگر کشورها است.
یک بررسی بر روی نوجوانان بریتانیایی نشان داد که نخ دندان کشیدن روزانه با دست شستن و حمام کردن مکرر و مراجعه اخیر فرد به نزد دندانپزشک مربوط بود. هیچ اطلاعاتی در مورد ایجاد عادات نخ دندان کشیدن در دار مدت در مقایسه استفاده از وسایل مختلف جهت نخ کردن با نخ کشیدن با کمک انگشتان در دسترس نیست. ولی این وسایل ممکن است در کمک به برخی افراد که شروع به نخ دندان کردن می نمایند، مفید باشد یا این که ممکن است عمل کاربرد نخ دندان را برای افرادی که مهارت های دستی کمی دارند، ممکن نماید. منافع ناشی از تمیز کردن نواحی بین دندانی با استفاده از نخ دندان کاملا ثابت شده است. استفاده مناسب از نخ دندان نیازمند یک مهارت دستی خوب و تکرار در انجام آن است.
در حقیقت ، استفاده روزانه از نخ دندان در تمام دنیا به طور کلی کم است، به عنوان یک اصل کلی استفاده مکرر از نخ دندان به عنوان اصول کلی بهداشت دهان و دندان امریست الزامی ، و به اندازه مسواک زدن موثر خواهد بود.